De belangrijkste biochemische families van essentiële oliën

Essentiële oliën zijn het onderwerp van talloze telefoontjes naar het Antigifcentrum. Daarom bieden we je een aromatische reis aan in de wereld van de essentiële oliën, waarbij de nadruk vooral ligt op hun mogelijke toxiciteit(en).

In eerste instantie moet je weten dat een etherische olie uit verschillende moleculen (actieve ingrediënten) bestaat en dat deze actieve ingrediënten in biochemische families kunnen worden ingedeeld. We zullen daarom de belangrijkste bestaande families onder de loep nemen, om beter te begrijpen wat we kunnen/moeten doen en wat we niet kunnen/moeten doen.

De grote biochemische families

In totaal zijn er ongeveer vijftien biochemische families: monoterpeenalcoholen (monoterpenolen), sesquiterpeenalcoholen (sesquiterpenolen), fenolen, aromatische aldehyden, terpeenaldehyden, ketonen, lactonen, coumarinen, esters, ethers, oxiden, monoterpenen, sesquiterpenen, ftaliden, zwavelverbindingen en stikstofverbindingen. Voor elk van hen (met uitzondering van de laatste drie die in zeer kleine hoeveelheden aanwezig zijn in essentiële oliën) zullen we enkele voorbeelden bespreken van actieve ingrediënten van de familie, enkele essentiële oliën die deze familie bevatten, voorzorgsmaatregelen bij gebruik en/of contra-indicaties.

Verlies nooit uit het oog dat eventuele toxiciteit afhangt van de gebruikte etherische olie(ën), de leeftijd van de persoon, de plaats/wijze van toediening, de verdunning en de gebruiksfrequentie… wat tot vele mogelijke variaties kan leiden.

Monoterpeenalcoholen (monoterpenolen)

Voorbeelden van moleculen: linalool, geraniol, thujanol, terpineen-1-ol-4, alfa-terpineol, menthol, borneol, citronellol, nerol, lavandulol, etc.

Essentiële oliën die het volgende kunnen bevatten: tea tree, lavendel (echt, aspic) (foto), tijm (linalool, thujanol), laurier, mandravasarotra (ook bekend als “saro”), palmarosa, rozen geranium, echt rozenhout, Ho-hout, munt (pepermunt, akkermunt), neroli (bladeren), enz.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: de verdunning moet worden aangepast aan de persoon (leeftijd, kwetsbaarheid), aan de plaats (gebruik een drager voor orale toediening zoals olie, brood of een suikerklontje) en aan het te behandelen oppervlak bij uitwendig gebruik (hoe groter de oppervlakte, hoe meer moet worden verdund).

Contra-indicaties: menthol kan ademhalingskrampen veroorzaken bij kinderen => gebruik essentiële oliën die menthol bevatten niet bij kinderen jonger dan 6 jaar of bij zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven.

Sesquiterpeenalcoholen (sesquiterpenolen) en diterpenolen

Voorbeelden van moleculen: viridiflorol, nerolidol, cedrol, gamma-eudesmol, widdrol, farnesol, alfa-bisabolol, globulol, santalol, spathulenol, daucol, carotol, carvéol, lédol, patchoulol, vetivenol, sclareol, enz.

Essentiële oliën met: niaouli, echte salie, neroli (bloemen), ceders (Atlas, Virginia), Provence cipres, kamille (Romeins, Duits), bolvormige eucalyptus, sandelhout, citroenverbena, gecultiveerde wortel, karwij (foto), Groenlandse Labrador-thee, patchouli, vetiver, muskaatsalie, enz.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: niet specifiek gevaarlijk, maar bedoeld voor een gerichte werking.

Contra-indicaties: Viridiflorol en sclareol dienen te worden vermeden bij mensen met (een voorgeschiedenis van) oestrogeenafhankelijke kankers.

Fenolen

Het is een kleine biochemische familie, maar de moleculen waaruit ze bestaat, hebben aanzienlijke bijwerkingen. Daarom moeten ze met de grootste zorg worden behandeld.

Voorbeelden van moleculen: thymol, eugenol, carvacrol, chavicol en australol.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: tijm (met thymol, carvacrol, bonenkruidblaadjes) (foto), wilde tijm, kruidnagel, bonenkruid, oregano (uit Griekenland, compact), Ceylon kaneel (blaadjes), ajowan, enz.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: vanwege hun dermocausticiteit en hepatotoxiciteit moeten ze altijd worden verdund in een medium tot maximaal 20% (uitwendig* of inwendig) en moet ervoor worden gezorgd dat ze gedurende de kortst mogelijke gebruiksduur worden gebruikt.

*hoe groter het oppervlak, hoe groter ook de verdunning moet zijn (tot 5%).

Contra-indicaties: naast het niet gebruiken bij kwetsbare mensen (huid, lever), niet gebruiken bij jonge kinderen (jonger dan 6 jaar) of bij zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven; ook niet uitgezonden worden.

Aldehyden

Tot de essentiële oliën die met grote voorzichtigheid behandeld moeten worden, behoort ook de (kleine) familie van aromatische aldehyden.

Voorbeelden van moleculen: cinnamaldehyde (= kaneelaldehyde), cuminaldehyde (= cuminzuuraldehyde), benzaldehyde (= benzoëaldehyde) en phellandral.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: kaneel uit China, Ceylon of Vietnam (schors), komijn (foto), niaouli (sporen), meerbloemige eucalyptus CT cryptone.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: wegens hun dermocausticiteitt moeten ze altijd verdund worden in een medium tot maximaal 10% (uitwendig* of inwendig) en moet ervoor gezorgd worden dat ze gedurende de kortst mogelijke gebruiksduur gebruikt worden.

*hoe groter het oppervlak, hoe groter ook de verdunning moet zijn.

Terpeenaldehyden

Voorbeelden van moleculen: citralen (neral en geranial), citronellal, farnesal, myrtenal, valerenal, anisial, enz.

Essentiële oliën met: citroen eucalyptus, citroengras, citroen litsea, citroen verbena (foto), citroenmelisse, roos geranium, echte mirte, groene anijs, enz.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: verdunnen (van 50% tot 10%) om het risico op irritatie van de huid of slijmvliezen te voorkomen (verschilt van etherische olie tot etherische olie, afhankelijk van het type aldehyde en de concentratie ervan in de etherische olie, alsook de gevoeligheid van de persoon) => de verdunning moet worden aangepast aan de indicatie, de persoon en de locatie.

Contra-indicaties: er zijn geen echte contra-indicaties voor therapeutische doses.

Terpeenketonen

Dit zijn therapeutisch zeer interessante moleculen, maar ze moeten met voorzichtigheid en onderscheidingsvermogen worden gebruikt.

Voorbeelden van moleculen: verbenon, menthon, piperiton, thujon, italidionen, borneon (= kamfer), fenchon, crypton, pulegon, (pino)carvon, (pino)camphon, atlanton.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: rozemarijn (CT verbenon, CT borneon), munt (pepermunt, akkermunt, polei), eucalyptus (mentholhoudend, bolvormig), thuja, Italiaanse strobloem (= immortelle), stoechas lavendel, salie (gewone salie, scharlei) (foto), karwij, hysop, Atlasceder.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: vanwege hun neurotoxiciteit en abortieve werking zijn ze verboden bij kinderen jonger dan 6 jaar, zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en neurologisch kwetsbare personen (ouderen, enz.).

Contra-indicaties: vermijd oraal en cutaan gebruik op het gezicht; pas de verdunning aan op basis van het keton, de persoon, de indicatie en de locatie; gebruik ze niet voor diffusie.

Terpeenlactonen

Voorbeelden van moleculen: alantolacton, artemorine, costunolide, achillon, parthenolide, petasine, myrtucommulon, nepetalacton.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: alantula, laurier, duizendblad (foto), gewone mirte CT cineol (= groene mirte), citroenkattenkruid.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: vanwege hun aanwezigheid in een zeer laag percentage (0,5 tot 2,5%) is hun toxiciteit niet-bestaand bij de gebruikte doses, wat ze zeer interessante essentiële oliën maakt in de kindergeneeskunde ; bij voorkeur verdunnen in een 50% basisolie, met name voor mensen met een overgevoelige huid.

Contra-indicaties: niet oraal gebruiken of verdampen.

Terpeenoxiden

Essentiële oliën die deze moleculen bevatten, worden veel gebruikt in aromatherapie voor het gehele ademhalingsstelsel en kunnen gecombineerd worden met ketonen/lactonen.

Voorbeelden van moleculen: 1,8-cineol (= eucalyptol), linalooloxide, piperitonoxide, ascaridol.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: ravintsara, mandravasarotra (ook bekend als “saro”), gewone mirte CT cineol (= groene mirte), eucalyptus (globulus, radiata), niaouli, laurier, rozemarijn CT cineol, liggende hysop, langbladige munt, alsem (foto), boldo.

Contra-indicaties : niet gebruiken bij kinderen jonger dan 3 jaar of bij mensen met astma; vanwege de neurotoxiciteit is ascaridol gecontra-indiceerd bij kinderen minder dan 6 jaar, zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en neurologisch kwetsbare personen (ouderen, enz.).

Ethers

Voorbeelden van moleculen: chavicolmethylether (= estragol), eugenolmethylether, carvacrolmethylether, para-anolmethylether (= trans-anethol, in de meeste gevallen aanwezig en veel minder giftig dan de cis-vorm), asaroltrimethylether (= β-asaron), myrtenolmethylether, myristicine, safrol, apiol.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: exotische basilicum, dragon, anijs (ster, groen) (foto), anijszaad (ravensara), zoete venkel, laurier, witte theeboom, kalmoes, gewone hysop, krulpeterselie, dille.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: bij voorkeur verdunnen in een drager tot 50%, met name voor mensen met een overgevoelige huid.

Contra-indicaties: β-asaron, myristicine en apiol zijn neurotoxisch en abortief en daarom verboden bij kinderen jonger dan 6 jaar, zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven en bij neurologisch kwetsbare personen (ouderen, enz.).

Terpeenesters

Chemisch gezien is een ester het reactieproduct van een carbonzuur met een alcohol, wat verklaart waarom alle moleculen de volgende naam hebben: alcohol-yl zuur-aat.

Voorbeelden van moleculen: citronellylformiaat, geranylformiaat, nerylacetaat, terpenylacetaat, linalylacetaat, bornylacetaat, myrtenylacetaat, eugenylacetaat, menthylacetaat, geranylpropionaat, geranylisobutyraat, isobutylangelaat, benzylbenzoaat, methylmethoxyanthranilaat, methylsalicylaat, enz.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: Egyptische geranium, Italiaanse helichrysum (= immortelle), laurier, kardemom (foto), lavandins, gewone lavendel, citroenmunt, bittere sinaasappel petitgrain, ylang-ylang, Siberische zilverspar, rozemarijn CT verbenon, gewone mirte CT myrtenylacetaat (= rode mirte), kruidnagel, edele kamille, Peruaanse balsem, mandarijn (bladeren), damastengel, pepermunt, wintergroen, gele berk, enz.

Voorzorgsmaatregelen voor gebruik: geen toxiciteit bij de gebruikelijke doseringen, ongeacht van de toedieningsweg; goed verdunnen met een basisolie bij gebruik op een kwetsbare huid en/of gedurende een lange periode.

Contra-indicaties : methylsalicylaat is verboden voor mensen die allergisch zijn voor salicylaten.

Monoterpenen

Ze worden veel aangetroffen in essentiële oliën, maar vaak in kleine hoeveelheden.

Voorbeelden van moleculen: α- en β-pineen, α- en β-terpineen, myrceen, δ-careen, paracymeen, limoneen, ocimeen, terpinoleen, sabineen, camfeen, fellandreen.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: balsemspar, zwarte spar, grove den, jeneverbes, cistus ladanifer, mastiekboom, Provençaalse cipres (= groenblijvende cipres), ajowan, bonenkruid, echte tijm, paracymeen, alle citrusschillen (citroen, sinaasappel, mandarijn, limoen, bergamot, grapefruit), echte lavendel, tea tree, rozemarijn (foto), bittere sinaasappel (bloemen en bladeren), ravintsara, Groenlandse labradorthee, zilverspar, elemi, enz.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: vanwege hun lichte dermocausticiteit moeten ze altijd verdund worden in een drager (uitwendig of inwendig) en moeten ze zo kort mogelijk gebruikt worden; vanwege hun nefrotoxiciteit moet orale toediening van alle soorten den (Pinus), zilverspar (Abies) en jeneverbes (Juniperus), evenals wit sandelhout, vermeden worden bij mensen met nierproblemen (nierfalen, transplantatiepatiënten, enz.).

Contra-indicaties: naast het gebruik bij mensen met huid- of nierproblemen, mogen ze ook niet gebruikt worden bij kinderen jonger dan 3 jaar, zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven.

Sesquiterpenen

Voorbeelden van moleculen: humuleen, germacreen D, selineen, chamazuleen, farneseen, zingibereen, elemeen, cadineen, himachaleen, cubebeen, copaeen, patchouleen, caryofylleen, gaieen.

Essentiële oliën die het volgende bevatten: hop, balsemspar, Indiase hennep (= zoete hennep), katafray, oregano, selderij, matricaria (= Duitse kamille), boerenwormkruid, duizendblad (ligurische duizendblad), ylang-ylang, kurkuma, gember (foto), elemi, bittere mirre, Provençaalse cipres (= groenblijvende cipres), ceder (Atlas, Himalaya), copaiba, patchouli, guaiac.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: geen toxiciteit bij de gebruikelijke doses, ongeacht de toedieningsweg; verdunnen in een basisolie bij gebruik op een kwetsbare huid en/of gedurende een lange periode.

Contra-indicaties: niet combineren met ketonen, aangezien sommige sesquiterpenen hun abortieve werking versterken.

Coumarines

Coumarines zijn zeer talrijk en zeer krachtig en worden altijd in lage concentraties aangetroffen in essentiële oliën.

Voorbeelden van moleculen: bergapten, herniarine, visnagine, visnadine, limetine, scopoletine, umbelliprenine, enz.

Essentiële oliën die het volgende kunnen bevatten: alle citrusschillen (bergamot, citroen, limoen, mandarijn, sinaasappel, grapefruit), dragon, matricaria (= Duitse kamille), khella, Ceylon kaneel (schors), citroenmelisse, engelwortel (zaden), enz.

Voorzorgsmaatregelen bij gebruik: het betreft fotosensibiliserende moleculen (met variabele toxiciteit verschillend van coumarine tot coumarine) die onder invloed van UV-straling van de zon melanogenese opwekken en een risico op carcinogeniciteit kunnen opleveren. Bij uitwendig en inwendig gebruik moet men daarom een minimale periode van 6 uur in acht nemen alvorens zich aan de zon bloot te stellen.

Contra-indicaties: niet gebruiken tijdens blootstelling aan de zon, ongeacht de toedieningsweg.