Loodvergiftiging of saturnisme was vroeger vooral een gekende beroepsziekte bij arbeiders, die veel met loodwit en menie werkten of bij de productie van voorwerpen die veel lood bevatten, zoals batterijen voor auto’s.
Als beroepsziekte is saturnisme nu minder frequent, omwille van een verbetering van de arbeidshygiënische omstandigheden en de vervanging van lood in tal van toepassingen door andere materialen. Loodintoxicatie is momenteel vooral een sociaal probleem en treft hoofdzakelijk kinderen.
In tal van oude woningen, vooral van voor de tweede wereldoorlog, vindt men nog oude verflagen die zeer veel lood bevatten. Wanneer de verflagen in slechte staat zijn en de verf afschilfert, kunnen kinderen een loodintoxicatie oplopen door verfschilfers in de mond te steken. Zij worden ook blootgesteld door de inname van stof, dat ontstaat bij renovatiewerken. Kinderen zijn bijzonder gevoelig voor loodintoxicatie, omdat hun zenuwstelsel in ontwikkeling is. Bovendien hebben ze de neiging om alles in de mond te steken en de digestieve absorptie is bij hen vollediger dan bij volwassenen.
Rond fabrieken die lood gebruiken of produceren, kan de grond vervuild zijn door stof dat rijk is aan lood.
Loodhoudende benzine: tegenwoordig is de aanwezigheid van lood in brandstoffen verboden, maar het gebruik van loodhoudende benzine heeft in het verleden een belangrijke vervuiling veroorzaakt, die nog steeds binnendringt in de voedselketen.
Loodhoudende verven:
Alle oude huizen (gebouwd voor 1960) kunnen verven bevatten op basis van loodwit. Als de muren slecht onderhouden zijn, schilfert de verf af. Deze schilfers kunnen tot 50 % lood bevatten. Vooral kleine kinderen zijn blootgesteld aan deze vorm van lood. De zoete smaak van deze verfschilfers bevordert pica-gedrag.
Vernieuwingswerken houden ook een risico in:
Het afschuren of afbranden van loodhoudende verflagen geeft blootstelling aan lood via de ademhaling. Het stof dat ontstaat tijdens de werkzaamheden, verspreidt zich door het hele huis en jonge kinderen kunnen vergiftigd worden, zowel door het inademen als door inname van dit stof.
Opgelet: bepaalde verfsoorten van een meer recente datum, waarvoor een toelating voor gebruik binnenshuis werd verkregen, kunnen een niet te verwaarlozen gehalte aan lood bevatten (gebruikt als sneldrogend middel), vooral wanneer kinderen een uitgesproken pica-gedrag vertonen.
Opmerking: Belgische wetgeving in verband met lood in verven.
Sinds 1926 is het gebruik van loodwit verboden in verven bestemd voor binnenshuis. Sinds 1977 is de producent verplicht het loodgehalte in een verf aan te geven, vanaf een concentratie van 0,5 %, en te vermelden dat deze verf niet gebruikt mag worden op voorwerpen waar een kind zou kunnen op zuigen. Sinds 1993 is de minimumconcentratie, vanaf wanneer het loodgehalte moet aangegeven worden, teruggebracht tot 0,15 %.
Drinkwater dat door oude loden leidingen vloeit kan met lood besmet worden.
Dit gebeurt vooral als het water zuur is - bijvoorbeeld in de streek van Verviers - of als er een waterverzachter is geïnstalleerd op de leidingen. In de meeste streken in België bevat het water echter veel kalk. Hierdoor wordt aan de binnenkant van de loden leidingen een kalklaag gevormd, waardoor zeer weinig lood in het water kan opgelost worden.
NB: Europese norm voor drinkwater Richtlijn 98/83/CE : < 25 µg/l vanaf december 2003 en < 10 µg/l vanaf december 2013.
Voeding is een bron van lood maar de invloed van deze factor neemt voortdurend af, door de afschaffing van loodhoudende brandstoffen (vervuiling van de grond en daardoor van gewassen en melk) en het verbod om lood te gebruiken voor het solderen van naden in conservenblikken. Begin jaren '80 nam een volwassene per dag gemiddeld 56 µg lood in via de voeding. Momenteel bedraagt dit tussen 1,8 en 4,2 µg per dag.(ATDSR 2000)
Het gebruik van artisanale waterketels met loden soldeersel heeft geleid tot verschillende gevallen van loodvergiftiging bij gezinnen van Noord-Afrikaanse, Indische of Pakistaanse oorsprong.
Bepaalde cosmetica, zoals Kohl, kunnen lood bevatten.
De laatste jaren werden op de Belgische markt verschillende producten gevonden met een zeer hoog loodgehalte. In sommige culturen worden kinderen al op zeer jonge leeftijd gemaquilleerd en zo aan lood blootgesteld. De blootstelling kan ook indirect, via de handen van de moeder, gebeuren. Volgens de Belgische wetgeving is er een volledig verbod op het gebruik van lood in cosmetica sinds eind 2004 (KB van 25/11/2204, SB van 22/12/2004). Het blijft natuurlijk altijd mogelijk dat Kohl, die gekocht werd in het buitenland, lood bevat.
Artisanaal aardewerk kan lood bevatten.
Wettelijk gezien mag lood niet voorkomen in aardewerk bestemd om voedingsmiddelen te bevatten. Er zijn echter verschillende loodintoxicaties beschreven na het gebruik voor zure voedingsmiddelen (wijn, appelmoes en dergelijke) van aardewerk, dat als decoratie verkocht werd.
Het stoken van alcohol: In de Verenigde Staten, werd loodintoxicatie beschreven door het gebruik van oude radiatoren van vrachtwagens, voor het stoken van alcohol.
Traditionele geneesmiddelen: In de literatuur worden verschillende loodintoxicaties beschreven door het gebruik van traditionele geneesmiddelen die lood bevatten (Mexicaanse en Ayurvedische geneesmiddelen). Patiënten met loodvergiftiging van ongekende oorsprong, moeten bevraagd worden over het gebruik van dergelijke producten.
De gewichtjes die in de zomen van gordijnen genaaid worden kunnen van lood zijn. Loodvergiftiging na het inslikken van dergelijke gewichtjes is beschreven bij jonge kinderen en huisdieren.
Loodintoxicatie kan voorkomen bij mensen die wonen in de onmiddellijke omgeving van een fabriek, die loodhoudend stof in de atmosfeer brengt.
Volgende activiteiten kunnen blootstelling aan lood geven:
Fabricatie van artisanale munitie en schieten in schietstanden.
Productie van loden soldaatjes of andere loden voorwerpen:
Het risico bestaat vooral uit het verspreiden van loodstof in huis, en zo kinderen die onder hetzelfde dak wonen bloot te stellen.
Vissen:
De gewichtjes om de vislijnen te belasten, zijn vaak van lood. Zij worden wel eens ingeslikt door kleine kinderen. Intoxicatie komt vaak voor bij eenden en ganzen, die de planten op de bodem van vijvers en rivieren eten.
Biljartkrijt kan belangrijke hoeveelheden lood bevatten.
Volgende beroepen kunnen blootstelling aan lood geven:
Productie van verven.
Kunstschilder en restauratie van oude schilderijen (gewoonte om aan de borstel te likken, om een fijne punt te krijgen).
Productie en recyclage van autobatterijen: lood kan tot 70 % van het gewicht van de batterij bedragen.
Solderen van loden voorwerpen en afbreken met een snijbrander van metalen constructies geverfd in loodmenie (afbraak van metalen bruggen en vooral van boten).
Glazuren van keramiek en de productie van glazuren.
Metaalgieterij.
Juwelier.
Glasindustrie.
Munitiefabrieken.
Het onder hoge druk inspuiten in de hand van loodhoudende verf.
Restauratie van oude gebouwen (verf op muren, op ramen, glas in lood).
Sigarettenrook bevat kleine hoeveelheden lood.
Loodhagel of loden kogels die lang in het lichaam aanwezig blijven kunnen een loodintoxicatie veroorzaken. Het risico is groter naargelang de voorwerpen zich dichter bij een gewricht bevinden of in het gewricht zelf zitten.
Kinderen worden blootgesteld door hun gedrag:
Iname van gecontamineerde verfschilfers, van loodrijk stof of van loden voorwerpen.
Kinderen zijn bijzonder gevoelig voor loodintoxicatie:
Zij absorberen lood beter, vooral als ze ondervoed of anemisch zijn of lijden aan vitamine D-gebrek; lood passeert gemakkelijker de bloed-hersenbarrière; het risico op neurologische aantasting is groter voor een neurologisch systeem in ontwikkeling; kinderen elimineren lood minder gemakkelijk.
Zwangerschap en borstvoeding bevorderen de vrijstelling in de bloedbaan van lood dat opgeslagen is in het beenderstelsel; lood passeert vlot de placenta; de absorptie van lood door de moeder verhoogt tijdens de zwangerschap (tot 70 % van het ingenomen lood, in tegenstelling tot 20 % buiten de zwangerschap); lood wordt uitgescheiden in de moedermelk; het neurologisch stelsel van de foetus en de pasgeborene is in volle ontwikkeling.
Verschillende prospectieve studies blijken aan te tonen dat pre- en postnatale blootstelling aan lood, zelfs in zeer lage concentratie, invloed heeft op de cognitieve ontwikkeling en het gedrag van het kind. Er zou ook een verstoring van de groei zijn.
3. Referenties